Patron

Patron

ks. dr STANISŁAW WILCZEWSKI

Uzasadnienie wyboru patrona

• Był pionierem polskiej logopedii, nurtu fonetycznego w leczeniu mowy. Jako pierwszy logopeda na Śląsku zajmował się szerzeniem kultury żywego słowa, usuwaniem wad wymowy i niedomagań głosowych. 

• Był człowiekiem bardzo zasłużonym dla Katowic. Po odzyskaniu niepodległości zaangażował się w sprawy polskości Górnego Śląska.

• Był prekursorem wprowadzenia do Zakładów Kształcenia Nauczycieli przedmiotu „Higiena i estetyka mowy”. Z wyjątkowym zaangażowaniem walczył o wykształcenie fonetyczne przyszłych nauczycieli i księży dając tym samym podwaliny tego kierunku nauczania.

• Założył Instytut Fonetyczny, który od 1922 r. przez ponad 55 lat przyjmował pacjentów. Była to pierwsza i przez 30 lat jedyna na Śląsku placówka zajmująca się terapią zaburzeń mowy. Skorzystało z niej ok. 30 tys. pacjentów, przyjeżdżających przede wszystkim ze Śląska, ale także z innych stron Polski i z zagranicy.

• Był twórcą nowatorskiej i niezwykle skutecznej, fizjologiczno-psychologicznej metody leczenia jąkania.

• Miał znaczący wpływ na kształcenie nauczycieli i pierwszych logopedów. Współpracował z prof. L. Kaczmarkiem – twórcą polskiej logopedii.

• Prowadził przez całe życie działalność naukową w dziedzinie logopedii, pedagogiki i psychologii.

• W Katowicach Piotrowicach, a więc w rejonie działania naszej poradni znajduje się ulica ks. dr Stanisława Wilczewskiego.

   ŻYCIORYS KS. DR STANISŁAWA WILCZEWSKIEGO

  Ks. dr Stanisław Wilczewski urodził się 26 kwietnia 1886 r. we Wrocławiu. Był synem Leona von Wilczewskiego i Olgi z domu Weiner. Zamiłowanie do mowy polskiej wyniósł ze środowiska rodzinnego. Świadczyła o tym doskonała znajomość języka polskiego, literatury polskiej oraz przywiązanie do narodu, które niejednokrotnie podkreślał. Dzieciństwo i młodość spędził na terenie Prus, gdzie działała liczna grupa polskich emigrantów.

W 1904 r. rozpoczął studia teologiczne na Uniwersytecie Wrocławskim. Uczęszczał na wykłady z teologii, filozofii, językoznawstwa polskiego i porównawczego. Oprócz nauki pochłonięty był pracą w „Kółku Polskim”, gdzie – jak wspominają koledzy – „Stanisław miał ogromne pragnienie ożywiania ducha narodowego wśród Polaków”. Tam właśnie wygłaszał wykłady z zakresu historii, literatury oraz sztuki polskiej, recytował wyjątki z literatury. Po ukończeniu pięcioletnich studiów i złożeniu wymaganych egzaminów teologicznych I i II stopnia, 17 czerwca 1909 r. ST. Wilczewski otrzymał święcenia kapłańskie w katedrze wrocławskiej z rąk kardynała J. Koppa.

W latach 1909 – 1911 pełnił funkcję wikarego w parafii Jełowa koło Opola. W maju 1911 r. został – dekretem Arcybiskupiej Kurii Wrocławskiej – przeniesiony do parafii św. Mikołaja w Raciborzu, gdzie był duszpasterzem ludności polskiej. Tu także aktywnie działał w związkach młodzieży polskiej.

W roku 1915 ksiądz Wilczewski przeprowadził ankietę wśród duchowieństwa całej archidiecezji, która wykazała jak głośne mówienie, nauczanie, głoszenie kazań oraz inne zajęcia wymagające ekspozycji głosu są dla księży męczące. Do dalszych studiów nad głosem uzyskał poparcie od biskupa P. Kapplera. Zachęcał on gorąco ks. Stanisława do studiów w tej dziedzinie i do wypracowania odpowiedniej metody kształcenia głosu kapłanów i ludzi pracujących głosem. Od 1916 r. studiował fonetykę eksperymentalną w Hamburskim Laboratorium Fonetycznym u prof. G. Panconcelli-Calzia. W roku akademickim 1916/1917 - równolegle z pracą naukową prowadził I kurs higieny mowy w Seminarium Duchowym we Wrocławiu. Uczył przyszłych księży harmonizować funkcje narządów głosu i używania ich zgodnie z naturą fizjologiczną. Studia fonetyczne uwieńczył w 1921 r. doktoratem.

W 1922 r. dr Wilczewski przyjechał do Katowic, pragnąc przysłużyć się odradzającej ojczyźnie. Zamieszkał w kamienicy na rogu ulicy Poniatowskiego i Kościuszki. Odtąd mieszkanie nr 10 przy Poniatowskiego 34 jest nierozerwalnie związane z historią polskiej logopedii, bowiem tam właśnie powstał Instytut Fonetyczny prowadzący badania eksperymentalne i praktykę terapeutyczną w tym zakresie. Kilka tygodni po przyjeździe do Katowic zorganizował w swoim prywatnym mieszkaniu laboratorium fonetyczne. W ten właśnie sposób pragnął realizować jeden z trzech swoich postulatów dotyczących jego roli na Śląsku.

Już w pierwszych dniach powrotu Górnego Śląska do Polski przystąpiono do organizowania szkolnictwa polskiego. Zachował się list pisany przez Wilczewskiego do M. Lewka – działacza Polskiego Komisariatu Plebiscytowego na Śląsku – świadczący o wielkim zaangażowaniu autora w sprawy polskości Górnego Śląska. We wspomnianym liście autor zwraca uwagę na znaczenie troski o język polski w odradzającej się ojczyźnie.

We wrześniu 1922 r. rozpoczął pracę w Gimnazjum Klasycznym Męskim im. Adama Mickiewicza w Katowicach. Chociaż zatrudniony został na etacie katechety, to uczył także języka polskiego, propedeutyki filozofii oraz geografii.

W latach 1924-1927 dr Wilczewski studiował na Uniwersytecie Warszawskim psychologię mowy oraz zagadnienia fonetyki polskiej. Studia te były uzupełnieniem poprzednio odbytych w Hamburgu, a także zapoznaniem się z terminologią fonetyczną w języku polskim. Był wychowankiem prof. K. Appela. Okres studiów warszawskich traktował jako przygotowanie do pracy praktycznej z zakresu higieny mowy, fonetyki oraz logopedii. Praktykę tę nazywał programem życiowym.

W podaniu skierowanym w 1925 r. do Wojewody Śląskiego pisał: „(…) uczenie i leczenie głosu nie jest tylko chwilowem zamierzeniem moim, lecz poważną całością programu życiowego, dla urzeczywistnienia i zorganizowania którego przeniosłem się do Polski, z tej też racji nie zdecydowałem się przyjąć zaszczytnej oferty hamburskiego profesora fonetyki eksperymentalnej.” Ostatecznie Śląski Urząd Wojewódzki, Wydział Oświecenia Publicznego otworzył bezpłatną fonetyczną poradnię leczniczą dla nauczycieli i młodzieży, powierzając kierownictwo tej placówce ks. Wilczewskiemu. Rok 1934 można przyjąć za oficjalną datę powstania Instytutu Fonetycznego.

Działalność fonetyczna Wilczewskiego spotykała się z uznaniem fonetyków na całym świecie. Bywał wielokrotnie zapraszany na międzynarodowe sympozja logopedyczne i fonetyczne. Warto przypomnieć jego wystąpienia na Kongresie Międzynarodowego Stowarzyszenia Fonetyków Eksperymentalnych w Bonn oraz jego czynny udział na międzynarodowym kongresie fonetycznym w Amsterdamie. Do bardzo licznych należały także jego referaty i wystąpienia na posiedzeniach i zjazdach nauczycieli w całej Polsce. Wśród sław logopedycznych na całym świecie znaleźć można uczniów prof. G. Panconcelii-Calzia. Obok St. Wilczewskiego mamy nazwiska innych polskich językoznawców, takich jak: W. Doroszewski, M. Dłuska, H. Koneczna-Swiderska. Wszyscy wymienieni przyczynili się do rozwoju językoznawstwa i fonetyki w Polsce. Szczególnym miejscem kontynuacji tych badań na terenie Polski stał się Uniwersytet Warszawski i Katowicki Instytut Fonetyczny.

II wojna światowa zatrzymała działalność ks. Stanisława na polu popularyzowania fonetyki i logopedii. Był to czas oficjalnej przerwy w działalności Instytutu Fonetycznego. Z jego notatek i listów, pochodzących z tego okresu należy wnioskować, że wtedy również zajmował się lecznictwem logopedycznym i badaniami fonetycznymi. Wspominają o tym pamiętający go koledzy i znajomi. W latach okupacji zatrudniony był jako proboszcz kościoła Garnizonowego św. Kazimierza w Katowicach. Kościół ten chętnie odwiedzali Polacy, znający jego przekonania i darzący go zaufaniem. Jak wynika z relacji świadków bywał wielokrotnie wzywany przez Gestapo.

Po wyzwoleniu kraju powrócił do zajęć logopedycznych, przyjmując jeszcze przez 30 lat pacjentów. Poradnia, w której przyjmował w dalszym ciągu zachowała pierwotną nazwę – Instytut Fonetyczny. Przez wiele lat kontynuował też wykłady i prowadził ćwiczenia z fonetyki w wyższych seminariach duchownych na terenie województwa katowickiego, krakowskiego i częstochowskiego. W czasach, gdy szkoły pedagogiczne nie przewidywały już kursów higienicznego mówienia ks. Wilczewski propagował potrzebę takich zajęć, jak również ideę kultury słowa mówionego, dając temu wyraz w licznych artykułach (np. w „Dzienniku Zachodnim”, „Słowie Powszechnym”,„Tygodniku Katolików” czy w „Trybunie Robotniczej”).

Powszechnie znane były jego sukcesy w leczeniu wad wymowy, szczególnie jąkania. Prowadzony przez niego Instytut cieszył się ogromną popularnością zarówno ze strony władz oświatowych, administracyjnych jak również w środowisku medycznym. Ze służbą zdrowia Wilczewski ściśle współpracował, jako jedyny logopeda na Śląsku. Przez poradnię dr Wilczewskiego przeszły tysiące pacjentów, którzy odzyskali sprawność mowy. Najliczniejszą grupę pacjentów stanowiły osoby jąkające się. Na adres Instytutu dochodziły dziesiątki listów wyrażających wdzięczność za wyleczenie z jąkania. Pisane były przez szczęśliwych rodziców i samych pacjentów. Opisywali w nich swoje poprzednie, bezskuteczne próby usunięcia wady. Podkreślali wprost rewelacyjne skutki terapii prowadzonej przez Wilczewskiego. W jednym z listów znajdujemy oto takie słowa: „(…) tymczasem wbrew wszelkim moim przewidywaniom wyniki okazały się fantastyczne i dla człowieka, który tego nie obserwował, nie do uwierzenia. Już po kilku lekcjach syn mój zaczął normalniej i znośnie mówić. Stan ten poprawiał się z tygodnia na tydzień z miesiąca na miesiąc. Obecnie po trzech miesiącach wydaje mi się, że syn mój w ogóle nigdy się nie jąkał. Jestem szczęśliwa z rehabilitacji mojego syna, któremu leczenie metodą ks. dr Wilczewskiego przywrócono wiarę i chęć do życia (…) „

Drugi kierunek praktycznej działalności poradni fonetycznej założonej przez ks. dr Wilczewskiego to kształcenie funkcji organów mowy oraz popularyzacja szkolenia higieniczno-estetycznego wśród nauczycieli. Były to kursy profilaktyczne prowadzone w zakładach kształcenia pedagogów w celu wypracowania u każdego kandydata prawidłowego, odpowiadającego warunkom fizjologicznym oddychania, właściwej emisji głosu i artykulacji. Kursy takie odbywały się od października 1927 roku, między innymi w Katowicach, Mysłowicach, Tarnowskich Górach, Pszczynie i Nowej Wsi (obecnie Ruda Śląska-Wirek), oraz w Krakowie. W 1930 r. St. Wilczewski objął wykłady w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Katowicach. Myślą przewodnią nauki emisji i higieny narządów mowy było osiąganie optymalnych wyników przy minimalnym wysiłku organizmu. Oprócz zajęć prowadzonych w seminariach nauczycielskich organizował spotkania, na których propagował nowy przedmiot i uzasadniał jego miejsce w szkole. Trzeci kierunek działalności instytutu to prowadzenie przez Wilczewskiego praktyk logopedycznych. Wiązało się to z utworzeniem Podyplomowego Studium Logopedycznego na Uniwersytecie Marii Curie - Skłodowskiej w Lublinie. Współpracował on ściśle z kierownikiem tych studiów prof. L. Kaczmarkiem, przyjmując studentów lubelskiej logopedii na praktykę w Instytucie Fonetycznym.

18 maja 1975 r. - w uznaniu zasług na polu pracy fonetycznej i logopedycznej - przyznano Ks. St. Wilczewskiemu „Śląską nagrodę im. Juliusza Ligonia”

Ks. dr Stanisław Wilczewski zmarł w wieku 94 lat, 12 czerwca 1980 r. w Katowicach. Jego grób znajduje się na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza. Po jego śmierci Instytut Fonetyczny przejął – pod nazwą poradni logopedycznej – ks. Władysław Basista, uczeń i spadkobierca idei założyciela.